Szanowny Czytelniku, zapraszam do głębszych badań nad Wilnem jako nad symbolem tradycji uniwersalnej.
Proponuję kilka drogowskazów:
1. Główne linie ciągłości historycznej nauki i sztuki – skupione są wokół osi czasu,
2. Autentyczne przywiazanie do nauki, religii i sztuki pozwala przetrwać najtrudniejsze chwile,
3. Spotykamy wybitne osobowości i wybitne dzieła,
4. Nauka i sztuka jako instrumenty rozwiązywania trudnych problemów – przykłady,
5. Wilno jako Symbol przywiązania do Najwyższych Wartości
LMM (autorka)
Razem, młodzi przyjaciele!...
Choć droga stroma i śliska,
...
Dalej, bryło, z posad świata!
Nowymi cię pchniemy tory,
Aż opleśniałej zbywszy się kory,
Zielone przypomnisz lata.
Herb Wilna źródło
1330 – nadaje się herb Wilna.
1385 – Władysław Jagiełło zorganizował chrzest Litwy po unii z Polską w Krewie
1387 – Wilno otrzymuje prawa miejskie wraz z chrystianizacją Litwy; nadane zostają Prawa Magdeburskie; wybudowano kilka kościołów, w tym Kościół św. Mikołaja.
1390 – powstaje Diecezja Wileńska
1409 – powstaje Wieża Giedymina jako część systemu obronnego.
1413 – Wilno zostaje stolicą Województwa Wileńskiego ustanowionego Unią Horodelską.
1414 – Gilbert de Lannoy podróżuje po Litwie, spisując doświadczenia
1436 – powstanie cmentarza na Rossie (w przyszłości jednej z polskich nekropolii narodowych)
1503 – wzniesienie Ostrej Bramy na Starym Mieście
~1525 – powstają słynne papiernie i drukarnie
1568 – król Zygmunt August nadaje Przywilej Grodzieński, zgodnie z którym przyznał bez wyjątku, „na wieki” szlachectwo wszystkim członkom Magistratu Wileńskiego
1569 – Unia Lubelska – polityczne i szlacheckie równouprawnienie Wilna z Krakowem, pod aktem Unii podpisali się posłowie obydwu stolic: Krakowskiej i Litewskiej
przełom XVI i XVII do XVIII wieku – słynny Barok Wileński
1570 – w Wilnie założone zostaje Collegium Jesuitum
1579 – oficjalne założenie Uniwersytetu Wileńskiego przez króla Stefana Batorego, przekształcającego Collegium Jesuitum w Uniwersytet, który staje się ważnym ośrodkiem kultury i nauki.
Herb Uniwersytetu Wileńskiego źródło
1602 – papież Klemens VIII ogłasza księcia Kazimierza Jagiellończyka świętym (kanonizacja 2 lata później)
1636 – uroczyście przeniesiono relikwie Kazimierza Jagiellończyka do kaplicy, z tej okazji odbywa się pierwszy wielki jarmark Kaziuki - odbywający się corocznie do dzisiaj
XVII-XVIII wiek – powstają ważne instytucje użyteczności publicznej jak łaźnie, szpitale, apteki, wodociąg, budowa ważnych obiektów religijnych, rozbudowa Biblioteki Jezuickiej; Uniwersytet rozszerza swoją działalność
1669 – formalnie powstaje Kalwaria Wileńska w Parku Werkowskim (obecnie Park Regionalny)
1706 – Antoni Nowosielski obronił fortyfikację Wilna wraz z kaplicą z cudownym obrazem Matki Boskiej
1773 – tymczasowe rozwiązanie Zakonu Jezuitów w Polsce; Uniwersytet przechodzi pod władze świeckie i zmienia nazwę na Główną Szkołę Wileńską.
1781 – Gilibert Emanuel zakłada Ogród Botaniczny w Wilnie, przenosząc rośliny, bibliotekę i zbiory gabinetu historii naturalnej z Grodna – stworzył tu podwaliny wileńskiej szkoły geobotanicznej – pierwszej polskiej szkoły badawczej w zakresie florystyki i geografii roślin
1785 – otwarcie Teatru Wielkiego w Wilnie
1777-1790 – okres neoklasycyzmu, Wawrzyniec Gucewicz przebudowuje m.in. katedrę wileńską za projekt której otrzymał medal Merentibus od króla Stanisława Augusta
1798–1825 – Stanisław Bonifacy Jundziłł zostaje kierownikiem Ogrodu Botanicznego Szkoły Głównej Wileńskiej, znacznie go wzbogacając, przygotowuje kluczowe fundamenty metodyczne dla badań botanicznych
1803 – Uniwersytet staje się Cesarskim Uniwersytetem Wileńskim pod panowaniem Rosji carskiej; działa tu wielu znakomitych uczonych i poetów.
Uniwersytet Wileński źródło
1816-1822 – rektorem Uniwersytetu Stefana Batorego jest Szymon Malewski
1817 – powstaje Towarzystwo Filomatów i Filaretów (Józef Jeżowski, Erazm Poluszyński, Tomasz Zan, Adam Mickiewicz, Onufry Pietraszkiewicz, Brunon Suchecki, Franciszek Malewski i inni)
1818 – początek walki klasyków z romantykami, wykłady Kazimierza Brodzińskiego w Warszawie i echa w Wilnie, debiut poetycki Mickiewicza w Tygodniku Wileńskim („Zima miejska”)
1819 -1823 – Mickiewicz jako nauczyciel w szkole w Kownie
1822 – wychodzi pierwszy tom poezji Mickiewicza ( „Ballady i romanse”, wstęp O poezji romantycznej )
1823 – proces Filomatów, więzienie w Wilnie, zesłanie w głąb Rosji, publikacja drugiego tomu poezji Mickiewicza (Liryki, Grażyna, Druga i czwarta część Dziadów )
1825 – praca nauczycielska Mickiewicza w Odessie
1829 – wyjazd Mickiewicza do Europy
1830 – wybucha Powstanie Listopadowe
1830-1831 – podróż Mickiewicza po Europie, spotkanie z Goethem w Weimarze
1831 – Stanisław Leonhard wydaje Polenlieder – zbiór wierszy autorów niemieckich o Polsce w europejskim nurcie literackim, początek Wielkiej Emigracji, gościnność Europy wobec uchodźców z Polski, powstanie Belgii
1832 – powstanie kolei w Wilnie, rozwój inżynierii kolejowej
1832 – Mickiewicz wydaje Trzecią część Dziadów
1832 – Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego Mickiewicza wydane w Paryżu, potem tłumaczone na wiele języków (francuski, niemiecki, angielski)
1832 – Maurycy Mochnacki gra koncert w Metzu
Mochnacki jak trup blady siadł przy klawikordzie
I z wolna jął próbować akord po akordzie.
Już ściany pełnej sali w żółtym toną blasku,
A tam w kącie kirasjer w wyzłacanym kasku,
A tu bliżej woń perfum, dam strojonych sznury,
A wyżej na galerii – milcz serce! – mundury.
Tylko jeden krok mały od sali go dzieli,
Krok jeden przez wgłębienie dla miejskiej kapeli –
On wie, że okop hardy w tej przepaści rośnie,
Więc skrył się za okopem i zagra o wiośnie.
…
Sto myśli, jak kanonier, stanęło przy loncie,
Stu spojrzeń obcej sali przeszyły go miecze,
Wstyd idzie ku estradzie – czuje, jak go piecze.
Więc do basu ucieka i tępo weń tłucze,
Po tym tańcu szalonym niech ręce przepłucze,
…
Ostrogą spiął melodię, a akompaniament
Szaleje, krzyczy w basie, rośnie w straszny zamęt –
Ku sali bagnetami już mierzy, już blisko –
I ton jeden uparcie wybija – nazwisko!!!
Wciąż czyste, w rozszalałe wplątuje się głosy
I wali, wali w basie murem Saragossy,
Oszalałych Hiszpanów wyciem, darciem, jękiem
I znów wraca ku górze załzawionym dźwiękiem –
W mazurze – nie – w mazurku idą wszystkie pary,
By całą klawiaturę owinąć w sztandary.
…
Po sali idzie cisza przeraźliwa, blada
I obok tęgich boszów w pierwszym rzędzie siada.
Wzrok wlepia martwy, ślepy, w jakiś punkt na ścianie
I patrzy w Mochnackiego, kiedy grać przestanie.
A on, blady jak ściana, plącze, zrywa tony
I kolor spod klawiszy wypruwa – czerwony,
Aż wreszcie wstał i z hukiem rzucił czarne wieko
I spojrzał – taką straszną, otwartą powieką,
Aż spazm ryknął, strach podły i z miejsc się porwali:
"Citoyens! Uciekać! Krew pachnie w tej sali!!!"
Jan Lechoń – Mochnacki źródło
1839 –1840 – Mickiewicz wykłada w Paryżu w Collège de France
1840 – Moniuszko z rodziną zamieszkał w Wilnie. Jest organistą w kościołach Św. Piotra i Pawła, Św. Jana i innych
1848 – Mickiewicz zaczyna formować Legion Polski, Stanisław Moniuszko ma premierę Halki w Wilnie
1849 – Mickiewicz wydaje Trybunę Ludów
1852 – Mickiewicz pracuje w Bibliotece Arsenału w Paryżu
1855 – Mickiewicz umiera w Konstantynopolu (w 1890r. spoczywa w Katedrze na Wawelu)
1878 – pierwsze wydanie dzieł Gilberta de Lannoy opisujących m.in. Litwę i Wilno
1906 – Mikas Petrauskas wydaje pierwszą litewską operę narodoweą "Birutė", która stanowiła przełom w litewskiej kulturze operowej
1907 – do Wilna przyjeżdża M.Čiurlionis i jest współzałożycielem Litewskiego Towarzystwa Artystycznego (sekcja muzyczna)
1909 – rodzi się Grażyna Bacewicz, kompozytorka i skrzypaczka posiadająca korzenie litewskie
1912 – Aleksander Węgierko debiutuje na scenie w Wilnie
1912-1914 – zbudowano Teatr na Pohulance ze składek społeczeństwa polskiego ówczesnego Wilna
1918 – Litwa odzyskuje niepodległość, Wilno doświadcza konfliktów politycznych, ale życie kulturalne rozwija się
1919 – otwarcie Politechniki Wileńskiej, rozwój wykształcenia technicznego
1919 – Oskar Halecki na wykładzie w Paryżu wzywa do stworzenia federacji polsko-litewsko-ukraińskiej w ramach Ligi Narodów
1919 – Uniwersytet Wileński zostaje stopniowo ponownie otwierany pod administracją polską jako Uniwersytet Stefana Batorego, utrzymując tradycje naukowe i kulturowe
1920–1946 – działalność Ligi Narodów ( jednym z delegatów jest Oskar Miłosz, działał na rzecz utworzenia niepodległego państwa litewskiego )
1920 – istniejącemu od 1915r gimnazjum nadano imię Elizy Orzeszkowej
1925 – powstaje Żydowski Instytut Naukowy YIVO
1925-1929 – w Teatrze na Pohulance ma siedzibę teatr-laboratorium „Reduta” kierowany przez Juliusza Osterwę, gdzie występują czołowi polscy aktorzy jak Irena Eichlerówna, Nina Andrycz, Henryk Borowski, Hanka Ordonówna, Aleksander Zelwerowicz, Zygmunt Bończa-Tomaszewski, Zdzisław Mrożewski, Danuta Szaflarska, Jerzy Duszyński, Igor Przegrodzki, Hanka Bielicka, Jacek Woszczerowicz
1920 – 1939 – pełne wznowienie działalności Uniwersytetu. Studiują tu Białorusini, Karaimi, Tatarzy, Litwini, Żydzi, Rosjanie i Polacy. Powstają Katedry i Lektoraty związane z historią Rzeczypospolitej Wielu Narodów. Powstają Stowarzyszenia regionalne (np. koło miłośników Inflant, Mińska, Kowna i inne). Profesorowie i Studenci USB pracowali później i wcześniej na uniwersytetach Europy i świata
1927 – Leon Petrażycki otrzymuje doktorat honoris causa Uniwersytetu Stefana Batorego m.in. za psychospołeczną teorię prawa
1928 – rozpoczęła nadawanie regionalna rozgłośnia Polskiego Radia w Wilnie
1931 – powstaje grupa poetycka Żagary ( do której należeli Teodor Bujnicki i Czesław Miłosz ) w powiązaniu z Klubem Intelektualistów, Legionem Młodych, Klubem Włóczęgów oraz Sekcją Twórczości Oryginalnej Koła Polonistów
1931 – Jan Błuhak publikuje w Wilnie opis konceptu Fotografiki (fotografii artystycznej)
1936–1937 – w radiu Wilno pracował m.in. Czesław Miłosz
1937 – w Wilnie zainstalowano radiowy nadajnik foniczny, a w 1938 nadajnik wizyjny, odbyły się prace nad rozwinięciem aparatury telewizyjnej mechanicznej wykorzystującej tarcze Nipkowa
1930-1939 – ogromne znaczenie Profesorów Doktora Karola Michejdy oraz Arcybiskupa Romualda Jabłrzykowskiego. Inni profesorowie tego okresu: Cezaria Baudouin de Courtenay-Ehrenkreutz-Jędrzejewiczowa i Henryk Łowmiański, Henryk Elzenberg, Stefan Srebrny, Jerzy Remer i Ferdynand Ruszczyc
1939 – Wilno w czasie II wojny światowej zostaje przejęte przez najeźdźców.
1939-1945 (II Wojna światowa) – działa Polskie Państwo Podziemne i Tajny Uniwersytet USB, śmierć, zesłanie i emigracja wielu studentów i profesorów USB, skuteczna sieć ratowania osób prześladowanych
Okres powojenny – Wilno staje się stolicą Litewskiej SRR; Uniwersytet działa mimo represji sowieckich. Dawni studenci i profesorowie USB pracują w Toruniu, Lublinie, Londynie i na całym świecie, w Londynie powstaje Polski Uniwersytet na Obczyźnie (PUNO) i Społeczność Akademicka USB, Kontynuacja USB w Polsce i na Świecie wymaga osobnego opracowania (np. prof. Irena Sławińska)
1950 – rozwój sportów zimowych i stadionu Žalgiris w Wilnie
1952 – Witold Sławiński zostaje przewodniczącym Oddziału Białostockiego Polskiego Towarzystwa Botanicznego, z asystentami Anną Malewską i Bazylim Czeczugą kontynuują badania biologiczne Stanisława Jundziłła
1955 – powstanie studia filmowego Vilniaus Kino Studija
1965 – powstaje Polski Teatr w Wilnie, zakłada go Irena Rymowicz
1990 – ogłoszenie Aktu Przywrócenia Państwa Litewskiego (niepodległej Republiki Litewskiej), Vytautas Landsbergis zostaje wybrany przewodniczącym Rady Najwyższej Litwy (później prezydentem),
1992 – wejście w życie nowej Konstytucji – ustanowienie stanowiska Prezydenta i instytucji Sejmu
1992 – publikacja i wykonanie Sonetów Mickiewicza z muzyką Broniusa Kutavičiusa
1993–2001 – Polski Teatr spektakle wystawia w Rosyjskim Teatrze Dramatycznym w Wilnie, w byłej „Reducie” na Pohulance, potem przenosi się do Domu Kultury Polskiej
2009 – organizacja zawodów EuroBasket w Wilnie
2009 – Wilno zostaje Europejską Stolicą Kultury, organizując liczne wydarzenia kulturalne.
2022 – w reakcji na agresję Rosji na Ukrainę Teatr na Pohulance przemianowano na Wileński Teatr Stary
2023 – Wilno gości szczyt NATO, co podkreśla jego znaczenie polityczne i kulturowe na arenie międzynarodowej
2025 – na Placu Europy w Wilnie odsłonięto mozaikę Gitenisa Umbrasasa „Św. Krzysztof”
Obecnie – Wilno pozostaje nowoczesnym ośrodkiem kulturalnym i naukowym, a Uniwersytet Wileński kontynuuje swoją historyczną tradycję i wkład w naukę.
Widok
z Góry Trzech Krzyży na Wilno źródło
Litwo!
Ojczyzno moja! ty jesteś jak zdrowie.
Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie,
Kto cię stracił. Dziś piękność twą w całej ozdobie
Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie.
Panno Święta, co jasnej bronisz Częstochowy
I w Ostrej świecisz Bramie! Ty, co gród zamkowy
Nowogródzki ochraniasz z jego wiernym ludem!
Jak mnie dziecko do zdrowia powróciłaś cudem
(Gdy od płaczącej matki pod Twoją opiekę
Ofiarowany, martwą podniosłem powiekę
I zaraz mogłem pieszo do Twych świątyń progu
Iść za wrócone życie podziękować Bogu),
Tak nas powrócisz cudem na Ojczyzny łono.
Tymczasem przenoś moję duszę utęsknioną
Do tych pagórków leśnych, do tych łąk zielonych,
Szeroko nad błękitnym Niemnem rozciągnionych;
Do tych pól malowanych zbożem rozmaitem,
Wyzłacanych pszenicą, posrebrzanych żytem;
Gdzie bursztynowy świerzop, gryka jak śnieg biała,
Gdzie panieńskim rumieńcem dzięcielina pała,
A wszystko przepasane, jakby wstęgą, miedzą
Zieloną, na niej z rzadka ciche grusze siedzą.
Adam Mickiewicz Pan Tadeusz źródło
Zbliżenie
Kaplicy Ostrobramskiej w Wilnie.
Przez
okno widoczny obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej źródło
Rówienniki
litewskich wielkich kniaziów, drzewa
Białowieży, Świtezi, Ponar, Kuszelewa!
Których cień spadał niegdyś na koronne głowy
Groźnego Witenesa, wielkiego Mindowy
I Giedymina, kiedy na Ponarskiej górze,
Przy ognisku myśliwskiem, na niedźwiedziej skórze
Leżał, słuchając pieśni mądrego Lizdejki,
A Wiliji widokiem i szumem Wilejki
Ukołysany, marzył o wilku żelaznym;
I zbudzony, za bogów rozkazem wyraźnym
Zbudował miasto Wilno, które w lasach siedzi
Jak wilk pośrodku żubrów, dzików i niedźwiedzi.
Z tego to miasta Wilna, jak z rzymskiej wilczycy,
Wyszedł Kiejstut i Olgierd, i Olgierdowicy,
Równie myśliwi wielcy jak sławni rycerze,
Czyli wroga ścigali, czyli dzikie źwierze.
Sen myśliwski nam odkrył tajnie przyszłych czasów,
Że Litwie trzeba zawsze żelaza i lasów.Adam
Mickiewicz Pan Tadeusz źródło
Cela
Konrada w Wilnie źródło
Tu
wszystko
czerstwi, weseli, zachwyca,
Czy ciągnę tchnienie, co się zimnem czyści,
Czy na niebieskie zmysł podniosę lica,
Czyli się śnieżnej przypatruję kiści;
Jedna z nich pływa w niepewnym żywiole,
Druga ciężarem sporsza już osiadła;
Tą wiatr poleciał stwardniałe kryć role
Albo pobielić Wiliji źwierciadła.
Adam Mickiewicz Zima miejska źródło
Kościół
św. Anny w Wilnie źródło
Nam strzelać nie kazano. — Wstąpiłem na działo
I spojrzałem na pole;
dwieście armat grzmiało.
Artyleryji ruskiéj ciągną się szeregi,
Prosto, długo, daleko, jako morza brzegi;
I widziałem ich wodza; — przybiegł, mieczem skinął
I jak ptak jedno skrzydło wojska swego zwinął.
Wylewa się spod skrzydła ściśniona piechota
Długą, czarną kolumną, jako lawa błota,
Nasypana iskrami bagnetów. Jak sępy,
Czarne chorągwie na śmierć prowadzą zastępy.
…
Przeciw nim sterczy biała, wąska, zaostrzona,
Jak głaz, bodzący morze, reduta Ordona
Sześć tylko miała harmat. Wciąż dymią i świecą;
I nie tyle prędkich słów gniewne usta miecą,
Nie tyle przejdzie uczuć przez duszę w rozpaczy,
Ile z tych dział leciało bomb, kul i kartaczy
…
Gdzież jest król, co na rzezie tłumy te wyprawia?
Czy dzieli ich odwagę, czy pierś sam nadstawia?
Nie, on siedzi o pięćset mil na swéj stolicy,
Król wielki, samowładnik świata połowicy.
Zmarszczył brwi, — i tysiące kibitek wnet leci;
Podpisał, — tysiąc matek opłakuje dzieci;
Skinął, — padają knuty od Niemna do Chiwy.
Mocarzu, jak Bóg silny, jak szatan złośliwy!
Car dziwi się — ze strachu drżą Petersburczany,
Car gniewa się — ze strachu mrą jego dworzany;
Ale sypią się wojska, których Bóg i wiara
Jest car. — Car gniewny: umrzem, rozweselim cara!
Posłany wódz kaukaski
z siłami pół-świata,
Wierny, czynny i sprawny — jak knut w ręku kata.
...
Dusze gdzie? Nie wiem; lecz wiem, gdzie dusza Ordona.
On będzie Patron szańców! —
Bo dzieło zniszczenia
W dobréj sprawie jest święte, jak dzieło tworzenia:
Bóg wyrzekł słowo stań się, Bóg i zgiń wyrzecze!
Kiedy od ludzi wiara i wolność uciecze,
Kiedy ziemię despotyzm i duma szalona
Obleją, jak Moskale redutę Ordona:
Karząc plemie
zwycięzców zbrodniami zatrute,
Bóg wysadzi tę ziemię, jak on swą redutę.
Adam Mickiewicz Reduta Ordona źródło
Bibliografia
(skrócona i uproszczona...)
- Grażyna Bałtruszajtys, Wybór źródeł do historii prawa sądowego czasów nowożytnych (red.), Warszawa, „Liber”, 2002
- Jan Białostocki, Sztuka cenniejsza niż złoto, PWN, 2008
- Jan Bułhak, Fotografika. Zarys fotografii artystycznej, 1931
- Jan Bułhak, Wędrówki fotografa, Wilno, 1931–1936
- Andrzej M. Brzeziński, Oskar Halecki a Liga Narodów, Wyd. Uniw. Łódzkiego, Łódź 2016
- Mikalojus K. Čiurlionis (pol. Mikołaj Konstanty Czurlanis), literatura, obrazy i muzyka dostępne w jego muzeum w Kownie
- Robert K. Daszkiewicz, Harcerstwo polskie poza granicami kraju od zarania do 1930 roku w relacjach i dokumentach, KUL, Lublin, 1983
- Małgorzata Dąbrowska, Oskar Halecki i jego wizja Europy, T.1-3, IPN, 2012-2014
- Elżbieta Feliksiak, Antropologia Literatury, Universitas, Kraków 2014
- Elżbieta Feliksiak, Red. : Biblioteka Pamięci i Myśli, Bialystok, Uniwersytet w Białymstoku, 1989
- Oskar Halecki, Historia Polski, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin, 1992
- Leonia Jabłonkówna, Aleksander Węgierko, PIW, Warszawa, 1968
- Janowski, Ludwik. Historjografja Uniwersytetu Wileńskiego. Cz. 1. 1921
- Juliusz Kleiner, Mickiewicz, KUL, 1948
- Juliusz Kłos, Wilno : przewodnik krajoznawczy (1881 – 1933) źródło
- Manfred Kridl, Od trzeciego rozbioru do wystąpienia Mickiewicza 1795-1822
- Manfred Kridl, Literatura na emigracji : podręcznik dla szkół średnich. Warszawa: Wyd.. M. Arcta, 1926
- Manfred Kridl, Literatura w kraju po r. 1830. Warszawa: Wyd. M. Arcta, 1930.
- Manfred Kridl, Od pozytywizmu do wielkiej wojny. T. 1, Główne prądy literatury europejskiej : okres pozytywizmu. Warszawa: Wyd.. M. Arcta, 1931
- Manfred Kridl, Literatura polska (na tle rozwoju kultury). Nowy Jork: Roy Publishers, 1945
- Manfred Kridl, Tradycje polskiej nauki o literaturze. Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, 2008, s. 113-126
- Cecile Kuznitz, YIVO and the Making of Modern Jewish Culture: Scholarship for the Yiddish Nation, Cambridge, 2014 źródło
- Bronius Kutavičius, 3 sonety A. Mickiewicza (1992), The Last Pagan Rites (1978), źródło
- Vytautas Landsbergis, M.K. Čiurlionis : time and content, Vilnius: Lituanus, 1992
- Jan Lechoń, Karmazynowy poemat, Kraków, 1920
- Joachim Lelewel, Gilbert de Lannoy i jego podróże, Poznań, 1844, źródło
- Stanisław Leonhard, Polenlieder, Kraków-Podgórze, 1911, z późniejszymi przekładami
- Tadeusz Łopalewski, Między Niemnem a Dźwiną. Ziemia wileńska i nowogródzka, 1955
- Władysław Malewski, Rola i znaczenie harcerstwa w życiu emigracji polskiej we Francji, Warszawa, 1936
- Władysław Malewski, Wspomnienia z działalności harcerskiej wśród emigracji polskiej we Francji, Białystok, 1971
- Maria Renata Mayenowa, Poetyka Teoretyczna – zagadnienia języka, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1979
- Oskar Miłosz, Wybór wierszy, Wydawnictwo Literackie, Kraków-Wrocław, 1983
- Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, Ossolineum, 2024
- Adam Mickiewicz, Adam Mickiewicz Dzieła, T.I-XVI, Wyd. Czytelnik, 1955
- Adam Mickiewicz, Klasyka mistrzów. Adam Mickiewicz. Wybór poezji, Wyd.Igis, Konin, 2024 - Stanisław Moniuszko, Śpiewnik domowy I-XII, różne wydania 1843-1872
- Maurycy Mochnacki, Powstanie narodu polskiego, T.1-2 1830 i 1834
- Jerzy Nikitorowicz, Pogranicze, tożsamość, edukacja międzykulturowa, Białystok, 1995
- Antoni Ossendowski, Puszcze polskie, 2009
- Ossolineum. Uniwersytet Wileński 1579-1939. Bibliografia za lata 1945-1982. Wydawnictwo Ossolineum, 1983
- Leon Petrażycki, Teoria prawa i państwa w związku z teorią moralności, PWN, Warszawa, 1960
- Józef Piłsudski, Pisma zbiorowe: wydanie prac dotychczas drukiem ogłoszonych. T. 1-10, 1937-1938
- Polona – cyfrowy oddział Biblioteki Narodowej w Warszawie źródło
- Halina Popławska, wywiad Ludwiki Malewskiej-Mostowicz
- Jerzy Remer, Wilno, 1934 (z późniejszymi reprintami), ilustracje na podstawie fotografii Jana Błuhaka
- Witold Rudziński, Biografia Stanisława Moniuszki (1955, 1961 Tomy 1 i 2)
- Witold Rudziński, wywiad Ludwiki Malewskiej-Mostowicz
- Witold Sławiński, Autobiografia, Depozyt w aktach nowych, Warszawa
- Witold Sławiński, Dr. Jan Emanuel Gilibert, profesor i założyciel ogrodu botanicznego w Wilnie : przyczynek bio-bibljograficzny do historji Uniwersytetu Wileńskiego, Ateneum Wileńskie, Tom 9 / p. 8 – 45
- Irena Sławińska, Filozofia Teatru – Wykłady Uniwersyteckie, KUL, 2004
- Irena Sławińska, Szlakami moich wód, Norbertinum, Lublin 2004, Współczesna refleksja o teatrze, 1979, Sceniczny gest poety, 1960
- Tadeusz Wasilewski, Artykuł „Synowie Gedymina w. ks. Litwy a następstwo tronu po nim”, 1992
- Wanda Wachnowska-Skorupska, Urodziłam się pomiędzy dwoma stepami, 2011
- Werkowski Park Regionalny, Werkowska Kalwaria Wileńska, Wilno, 2007
- Barbara Wilejszys, Biblioteka Akademii Duchownej Rzymsko-Katolickiej w Warszawie: geneza i dzieje, 1979
- Wirtualna Biblioteka Literatury Polskiej literat.ug.edu.pl
fot. Wanda Skoniecka
Cieszył ich i rozrzewniał ten
śpiew narodowy.
Tak rozmyślając, smutnie pochylili głowy.
Ale je wnet podnieśli, bo mistrz tony wznosi,
Natęża, takty zmienia, coś innego głosi,
I znowu spojrzał z góry, okiem struny zmierzył,
Złączył ręce, oburącz w dwa drążki uderzył:
Uderzenie tak sztuczne, tak było potężne,
Że struny zadzwoniły jak trąby mosiężne
I z trąb znana piosenka ku niebu wionęła,
Marsz tryumfalny: "Jeszcze Polska nie zginęła!...
Marsz Dąbrowski do Polski!" – I wszyscy klasnęli,
I wszyscy: „Marsz Dąbrowski!” chorem okrzyknęli!
Adam Mickiewicz Pan Tadeusz
źródło