SPIS TREŚCI
Człowiek - jest wytworem środowiska i bez niego nie może żyć. Wiadomo, że po jakimś czasie umiera bez powietrza, wody, pożywienia; wiemy - jak na organizm wpływają czynniki meteorologiczne, a - w jakim stopniu samopoczucie zależy od kontaktu z przyrodą. Zależy również - od kontaktu z wytworami kultury i cywilizacji. Można mnożyć dowody na temat faktu nierozerwalnej jedności - świata, człowieka i przyrody...
Środowisko życia człowieka - ewolucyjnie uległo i ulega zmianom. Jest to proces bardzo długi, złożony, zawarty pomiędzy chwilą a tysiącami, milionami lat. Procesy życia liczone są tysiącami chwil i lat trwania przyrody i cywilizacji. Objawy przekształceń środowiska trudno dostrzec w czasie trwania przeciętnego życia, czy nawet życia wielu pokoleń. Natomiast, zmiany zachodzące dziś w przyrodzie (pod wpływem wzrastającej aktywności społeczeństw) - są tak gwałtowne i degradacyjne, że naturalne procesy ewolucji nie nadążają za nimi - i to może być przyczyną globalnej katastrofy. To już stało się przyczyną kryzysów środowiska i lokalnych klęsk - uzyskujących coraz to szerszy wymiar.
Bardzo liczne opracowania - "problemu ochrony środowiska" mówią o realnych zagrożeniach - Raporty Klubu Rzymskiego, Raport U Thanta, Global 2000, Dokumenty Szczytu Ziemi (tj. konferencji Organizacji Narodów Zjednoczonych w Rio de Janeiro, która odbyła się w czerwcu 1992 roku) alarmują. Odsyłają do zdrowego rozsądku oraz opinii publicznej. Aktualne dokumenty - rozszerzające uchwały z Rio de Janeiro są ostrzeżeniem. Wymieńmy -
(1) Deklarację z Rio;
(2) Dokument Programowy - tj. 2500 dyrektyw (Agenda 21);
(3) Konwencje międzynarodowe:
(3a) o przemianach klimatu,
(3b) o ochronie bioróżnorodności,
(3c) o światowej gospodarce leśnej,
(3d) o pustynnieniu świata;
(4) Dokumenty i prace Komisji ONZ do Spraw Ochrony Trwałego i Zrównoważonego Rozwoju.
(1) narastających klęsk lokalnych,
(2) globalnej katastrofy.
Informują jednoznacznie, że
(3) istnieją alarmujące fakty i bardzo ciemne horyzonty...
Dotychczasowe zasady i kierunki rozwoju gospodarczego i cywilizacyjnego - mogą zagrozić:
(1) wyczerpaniem się bogactw naturalnych i źródeł energii,
(2) przeludnieniem i klęskami głodu,
(3) wojnami i konfliktami społecznymi,
(4) załamaniem się struktur biosfery (aż do zagłady większości organizmów - roślin
i zwierząt, nie wyłączając samego człowieka)...
Ochrona i kształtowanie środowiska - stało się jednym z najważniejszych problemów współczesnego świata. Uważa się, że nastąpił zatem początek ery ekologicznej w rozwoju cywilizacyjnym człowieka. Klęski ekologiczne, liczne choroby przyrody - to przecież syndromy źle rozwijającego się świata - to sygnały o silnej potrzebie programów naprawczych, o konieczności wprowadzenia nowych zasad trwałego i zrównoważonego rozwoju - ekorozwoju.
Budowa nowego ładu społecznego, świata zdrowszego ekologicznie i społecznie (niż ten, w którym obecnie żyjemy) - to nie tylko próby rozwiązywania problemów biologicznych, technicznych i ekonomicznych - to przede wszystkim, ogromny obszar problemów humanistycznych...
W ocenach i wartościach, w artykulacji potrzeb (towarzyszących naszym działaniom) - musi być zachowana równowaga - pomiędzy sferą przyrodniczą i kulturową; natura musi mieć swoje miejsce między cywilizacją a kulturą.
Takie myślenie, "myślenie ekologiczne" jest nurtem międzykulturowym o dawnych korzeniach. Dziś dotarło do wielu przedstawicieli nauk społecznych, przyrodniczych, technicznych i medycznych. Powstały w związku z tym, nowe interdyscyplinarne działy badań, wiedzy, praktyki (np. ekonomia ekologiczna, socjobiologia, medycyna społeczna, filozofia przyrody i ochrony środowiska, ekologia człowieka; bada się religijne podstawy ekologii itd.). Problematyka ekologiczna stała się ważnym elementem:
(1) edukacji,
(2) świadomości społecznej,
(3) samowiedzy osób i zbiorowości,
(4) pracy nad ratowaniem ginącego świata - wartości przyrodniczo-kulturowych...
Między wiedzą ekologiczną a świadomością - sytuuje się "myślenie ekologiczne". Wiedza i świadomość ekologiczna - są składnikami biernymi. "Myślenie ekologiczne" - jest elementem czynnym, dającym możliwość aktywizacji działań ekologicznych człowieka.
"Struktura działań ekologicznych" - współtworzy typ niezbędnej dziś pracy codziennej. Na "działanie ekologiczne" - składają się:
(1) wiedza,
(2) myślenie,
(3) świadomość,
(4) praca.
To wszystko dopiero - daje "czynną postawę ekologiczną" czyli warunek niezbędny i konieczny do - "efektywnych zachowań ekologicznych".
"Efektywne zachowania ekologiczne" - to przesłanka ekologii praktycznej oraz niezbędny składnik uzyskania postępu - w sensie poprawy stanu środowiska. Jest to połączenie:
(1) "współczynników struktury działań ekologicznych",
(2) kontekstu, genezy i funkcji działania,
(3) wszystkich aspektów "pracy ochronnej", tj.
(3a) sfer,
(3b) elementów,
(3c) czynników społeczeństwa.
Efektywne "zachowania ekologiczne" muszą być kształtowane poprzez stałą, powszechną edukację ekologiczną. Może ona przybierać kształty bardzo różne (w obrębie edukacji formalnej i nieformalnej, przypominania tradycji i spojrzenia w przyszłość).
Autorytet - jako wartość w procesie nauczania - to:
(1) głęboka wiedza specjalistyczna i ogólna,
(2) mądrość i doświadczenie życiowe,
(3) życzliwość okazywana innym,
(4) zrównoważenie emocjonalne,
(5) pozycja społeczna,
(6) rzeczowe i rzetelne przygotowanie,
(7) otwarte horyzonty,
(8) szacunek dla dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego,
(9) uczestnictwo w świecie wartości konkretnych i zarazem uniwersalnych.
Pani dr Ludwika Malewska-Mostowicz podjęła się trudnego zadania - przeprowadziła rozmowy z autorytetami z dziedziny nauki i sztuki, różnych dyscyplin praktycznych - na temat ochrony środowiska, zagrożeń cywilizacyjnych, tradycji, potrzeby budowania nowego ładu społecznego. Rozmawialiśmy o zasadach ekorozwoju, o ratowaniu wartości (konkretnych i uniwersalnych), o przerzucaniu mostów (o dialogu) między rozmaitymi kulturami i strefami (typami) krajobrazów przyrodniczo-kulturowych.
W dialogu powstają sytuacje - osobistych zwierzeń. Ścierają się sądy i odrębne przemyślenia. Autorka projektu, realizowanego m.in. serią książek pt. Gdzie jest ten kraj? - jest przygotowanym, trudnym, wymagającym partnerem dialogu. Wspólne i własne przemyślenia Rozmówców - tworzą dynamiczny proces zdobywania samowiedzy ekologiczno-kulturowej.
Dialog - oto wspólne odkrycie i edukacja - zamiast systematycznego wykładu. Może być bardzo interesującą formą wpływu na zachowania Czytelników - w tym - na "efektywne działania ekologiczne".
Myślę, że jeżeli książki z serii Gdzie jest ten kraj przyczynią się do prac służących ojczystej przyrodzie i polepszeniu stanu środowiska, to - spełnione zostaną cele Autorki i Jej Rozmówców. (Piszę to jako Główny Konserwator Przyrody w roku 1993. W roku 1998 powtarzam tę myśl...)
Prof. dr hab. Andrzej Grzywacz
Copyright by Ludwika Malewska-Mostowicz - Laboratory of
Intercultural Translation
[Ostatnia modyfikacja: 29 marca 1999 r.]
Adres e-mail: ludwika-m@kki.net.pl